چل و پێنج ساڵ بەسەر کۆچی دوایی یەکێک لە کەسایەتییە سیاسییە بەناوبانگەکانی مێژووی کورد تێدەپەڕێت، کە ناو و یادەوەرییەکەی لە نزیکەوە لەگەڵ مێژووی خەباتی سەد ساڵەی ئەم دواییەدا تێکەڵ بووە. ژەنەڕاڵ مستەفا بارزانی، فەرماندەی حزبی و سەرکردەیەکی کاریزما، کە بە هۆی ڕۆڵی تایبەت و ناوازەی لە پێشهاتە سیاسییەکان و خەباتە حزبییەکانی کورد لە سەدەی ڕابردوودا، کاریگەریی قوڵی لەسەر گۆڕانکارییە سیاسییەکانی کوردستان و عێراق هەبوو لەلایەن کەسانی پێش خۆی و بنەماڵەکەی پێش خۆی و جێنشینەکانی دوای مردنیان ناوی بووەتە وشەی سەرەکی خەباتی سیاسی و سەربازیی کورد لە عێراق، ڕێک چل و پێنج ساڵ لەمەوبەر لە یەکەمی مانگی ئازاردا کۆچی دوایی کردووە.
بارزانی
مەلا مستەفا، بەهۆی کاریگەرییە قووڵ و بەردەوامەکانی لەسەر چارەنووسی کورد، هەوڵەکانی بۆ تێپەڕاندنی چوارچێوەی جوگرافیای حکومەتی عێراق و تەنانەت وڵاتانی ناوچەکە، سەرنجی زلهێزە باڵاکانی سەدەی بیستەمی بۆ لای… پرسی کورد لە لایەک و بوونی کاریگەر و جێگرەوەی لە بەرەکانی شەڕی حزبی لە لایەک دەیەی سێیەمی سەدەی ڕابردوو تا دەرکردنی فەرمانی وازهێنان لە بەرخۆدانی چەکداری بەرامبەر ئەو هێزانەی کە وەک سەرکردەیەکی نەدۆڕاو و کاریزما قبوڵیان کرد بۆ بەدیهێنانی ئامانجەکانیان. لەو دۆسیەیەی کە بە پەیمانی جەزائیر ناسراوە، بەرگەگرتنی ساڵانێک لە دەربەدەری لە سەختترین بارودۆخدا، تەسلیمنەبوون و مل نەدان بە داواکارییەکانی ئۆردوگای کۆمۆنیستی بە سەرۆکایەتی ستالین و… سەرکەوتنەکانی لە حکومەتی عێراق لە دامەزراندنی بەشێکی گرنگی… ماف و داخوازییە مێژووییەکانی کورد لە عێراق بە پێی ڕێککەوتنی ١١ی ئازاری ١٩٧٠ ، سەرکردایەتیکردن و ڕۆڵگێڕان لە دەیان ڕووداوی مێژووییدا، ناوبانگ و ناوبانگی جیهانی بەدەستهێناوە، بە شێوەیەک کە هەر جۆرە گێڕانەوەی هاوچەرخ مێژووی کوردستان بە بێ هەوڵی جدی بۆ بەدواداچوون بۆ ڕۆڵ و شوێنی خۆی لە چارەنووسی سیاسی کورددا ناچێتە هیچ شوێنێک!
هەرچەندە خاڵی ڕۆیشتنی بنەماڵەکەی و باوباپیرانی بۆ سیاسەت لە ڕێبازی سۆزەوە بوو، بە شوێنکەوتنی نەقشبەندی تاریق و هەوڵەکانیان بۆ وانەوتنەوە و پڕوپاگەندەکردن و پێشخستنی فێرکارییە ئاشتیخوازانە و عیرفانییەکانی ئەم قوتابخانەیە، کە لە کوردستان لەلایەن حەزرەتی مەولانا خالد شەهرزورییەوە بەرەوپێش چوو. یەکێک لە گرنگترین و بەهێزترین شێخ و ڕاهێنەرەکانی ئەم تەریقەتە، شێخ عوبەیدوڵڵا نەهری (شەمزینی)، یەکەم کەس بوو کە بۆ یەکەمجار بەجدی دەیان ساڵ پێش دروستبوونی بزووتنەوەی بارزانی و درەوشاوەیی مێژوویی مەلا مستەفا، ئیعتباری خۆی بەکارهێنا ، ناوبانگ و دەسەڵاتی مەعنەوی بۆ دروستکردنی بزووتنەوەیەکی سیاسی و نەتەوەیی سوودی لە کوردستان وەرگرت و بەشێکی زۆری ناوچە کوردنشینەکانی ژێر دەسەڵاتی عوسمانی و ئێرانی زاڵ بوو؛ بەڵام حکومەتەکەی ئیقباڵ پەلە کرا و ڕاپەڕینەکەی سەرکوت کرا و خۆی ڕەوانەی دەربەدەری کرا. ئەمە یەکەم شکستی گەورەی بزووتنەوەیەکی شوناسی کوردی بوو کە لە پاشخانێکی ڕۆحی و عیرفانییەوە پێگەیشتبوو.
بارزانی
وێڕای پاشخانی بنەماڵەیی درەوشاوە و دیار، پێگەی تایبەتی مستەفا بارزانی لە نێو سەرکردەکانی تەریقەتدا، ناوبانگ و ناوبانگ و ناوبانگی بۆ ئازایەتی و توانا و بوێری و سەرکەوتنە سەربازی و حزبییەکانی بووە. ڕۆڵی حاشا هەڵنەگری لە سەقامگیرکردنی پێگەی بارزانییەکان لە سەردەمی گەنجیدا، زنجیرەیەک لە سەرکەوتن و ئازایەتییەکانی کە لە ڕووبەڕووبوونەوەی کۆچەری دژبەری بارزانییەکان لە ساڵانی سییەکانی سەدەی ڕابردوو و پاشان لە شەڕ و ڕووبەڕووبوونەوەی جۆراوجۆر لەگەڵ هێزەکانی حکوومەتی عێراق دەستی پێکرد، ئەو… ئەزموونی نیشتەجێبوونی زۆرەملێ لە سلێمانی لە کاتی دەربەدەریدا و ئاشنابوون بە چینی ڕۆشنبیر و چالاکانی سیاسی و ئەندامانی حزبی ناسیۆنالیستی هیوا و هەندێک توخمەکانی حکومەتەکەی شێخ مەحمود، هەڵهاتنی مێژوویی لە دەربەدەری و گەڕانەوەی بۆ بارزانییەکان لە ناوچە کوردنشینەکانی ئێران و… دواجار ڕووبەڕووبوونەوەیەکی شکستخواردوو بەڵام جێگەی ستایش لەگەڵ حکومەتی عێراق، کە پشتیوانی تەواوی هەیە ئینگلیزەکان ناچاریان کرد عێراق بەجێبهێڵێت و لە کوردستانی ئێران بمێنێتەوە. کۆکردنەوەی ئەو سەرکەوتن و ئەزموونانە لەپاڵ دەرفەتی دەرەنجامی کاریگەرییەکانی شەڕی جیهانی دووهەم لە ناوچە کوردنشینەکانی ئێران و سەرهەڵدانی کۆماری مەهاباد، ڕۆڵی ئەو و هێزەکانی لە پشتیوانی و بەرگریکردن لەم ئەزموونە سیاسییە تازەپێگەیشتووە لە ژێر سەرکردایەتی قازی محەممەد زنجیرەیەک ڕووداو بوو کە ناوبانگ و ناوبانگ و جەماوەرییەکەی زیاتر کرد ئەو لە نێو کورددا لە پەرەپێدانی کارەکتەری و چاندنی بیرکردنەوەکانیدا، پەرەسەندنی لە جیهانبینییەکەیدا، ڕوانگەی خۆی و ئیلهامبەخشی خۆی بۆ قبوڵکردنی ڕۆڵێکی جێگرەوەی وەک سەرکردەی کاریزماتیکی کورد، وەک سەرکردەیەکی بێ مشتومڕ لە سەروبەندی دەیەی پێنجەمی ژیانی و نیوەی دووەمی سەدەی ڕابردوودا.
بارزانی
لە درێژەی ئەم ڕەوتانەدا ڕووداوەکانی پاشەکشەی مێژوویی و سەرسوڕهێنەری لەگەڵ 500 کەس یان زیاتر لە هاوەڵەکانی، پەڕینەوە لە ڕووباری ئاراس بەرەو یەکێتی سۆڤیەتی پێشوو لەکاتێکدا لەلایەن زۆرێک لە حکومەتەکانی ناوچەکەدا خواستراو بوو، یەکێکە لە هەنگاوە گرنگەکانی ئەو سەرکردایەتی حزبی لە سەختترین هەلومەرجدا دەنگی کوردەکانی بردە جیهان و لە ڕووی جوگرافیاوە دوور لە کوردستان و گەیاندی بە شوێنێکی وا لە مێشک و یادەوەری بەکۆمەڵدا کە سەرەڕای ئەوەی نزیکەی ١٢ ساڵ لە دەربەدەریدا دەژی ئەم ڕووداوە و ئامادەنەبوونی جەستەیی لە کوردستان، ناو و یادەوەرییەکەی ئیلهامبەخشە بۆ چالاکی و هەوڵی هەموو تێکۆشەرانی کورد و چالاکانی سیاسی و درێژەدان بە بزووتنەوەی بانگەشەیان بوو.
بارزانی، سەرەڕای ئەو فشار و سەختییە زۆرانەی لە دەربەدەریدا بوونە مومکین، وەک شایەتحاڵانی وەک مریەم فیروز دەگێڕنەوە؛ هەرگیز دەستبەرداری خەباتی ڕزگاری کوردستان نەبووە و هەمیشە بیری لە ڕێگایەک دەکردەوە بۆ ڕزگاربوون لەو هەلومەرجە هەبووە. زیاتر لە دە ساڵ سەبر و خۆڕاگری و ڕەنجی باشی بۆی هەبوو، دواجار ڕووخانی دەسەڵاتی پاشایەتی عێراق لە 14ی تەمموزی 1958 لەکاتی کودەتایەکدا بە سەرۆکایەتی عەبدولکەریم قاسم ڕێگەی بۆ گەڕانەوەی شەرەفمەندانە بۆ عێراق کردەوە.
ماوەی نێوان ساڵانی ١٩٥٨ بۆ ١٩٦١ کە بە مانگی هەنگوینی بزووتنەوەی کورد و حکومەتی قاسم ناسراوە، باشترین قۆناغی پەیوەندی بارزانی لەگەڵ حکومەتی قاسم بوو. بەڵام حکومەتەکەی وەسڵ بەپەلە بوو و کاتە سەختەکان لە پێش بوو. چەقبەستوویی پەیوەندییەکانی نێوان حکومەتی نوێ و سەرکردایەتی کورد بڵێسەی درێژترین و خوێناویترین قۆناغی ڕاپەڕینی کوردی تا ئەو بەروارە هەڵگیرساند، کە بە شۆڕشی ئەیلول ئیلول (مانگی سەرەتای ململانێکانی سوریا) ناسراوە و… گەورەترین ڕاپەڕین لە ڕووی ڕێژەی بەشداری کورد و فرەچەشنی چینەکانی تێوەگلاوە Objectify.
بارزانی
هەر لەو ماوەیەدا بوو کە بزووتنەوەی کوردەکانی عێراق تووشی دابەشبوون بوو و بەهۆی جیاوازی جۆری نزیکبوونەوە، ئاخ
لە شێوازی سەرکردایەتیدا، نەخوێندنەوەی دروستی چینی خوێندەوار و ئەندامانی مەکتەبی سیاسی لە بنکەی کۆمەڵایەتییەوە و دەسەڵاتی نفوزی کاریزماتیکی بارزانی، دواجار ئەوانی لە دژی کردەوە. لە ساڵی 1964 تا 1966 کاتێک هێزە کوردییەکان قەڵایەکیان لەدژی یەکتر دروستکرد و ڕووداوگەلێک ڕوویاندا کە خراپترین و زیانبەخشترین کاریگەرییان لەسەر جەستەی بزووتنەوەی کوردی عێراق بەجێهێشت و بووە هۆی دووبوونێکی زۆر زیانبەخش لە کەشوهەوای سیاسی و ڕۆشنبیری و کۆمەڵایەتی عێراقیدا کوردستان، کە دەکرێ بڵێین کاریگەرییەکانی بە شێوازی جۆراوجۆر تا ئەمڕۆ بەردەوام بووە، یەکێک لە هۆکارە هەرە گرنگەکانی شکستەکان، پاژنەی ئەکیل و شکستی کورد لە گەیشتن بە ئامانجەکانی، بەردەوامیی ئەم ململانێ ناوخۆییانەیە.
بارزانی
به ڵام له یه که م ڕووبه ڕووبوونه وه ی کوردستاندا، بارزانی به هۆی شه ڕعیه تی به ڕبڵاو و پێشینه ی سه ڕبازی درەوشاوە و بنکەی کۆمه ڵایه تی فراوان و بوونی بازنه یه کی به هێز له دۆست و شاگردی دڵسۆز بۆ باڵاده ستی سه ڕبازی، ڕکابه ڕه ناوخۆییه کانی خۆی برده وه و له مه یدانه که ی دوورخسته وه ، هتد. بەڵام ئەم ڕووبەڕووبوونەوەیە، جگە لە جیاوازی بیروڕا لەسەر شێوازی بەڕێوەبردنی بزووتنەوەکە، سەرکردایەتی حزب تاڕادەیەکی زۆر کاریگەریی لەسەرە بە کێبڕکێ، ئیرەیی تاکەکەسی، تەماحی وەهمیی بەشێک لە ئەندامانی مەکتەبی سیاسی، کۆنەپەرستی بارزانی، قبوڵنەکردنی ئەو بڕیارانەی کە پەسەندی دەکەن ئەندامانی فەرمانگەی سیاسی، پشتبەستن و متمانەی زیاتر لە ئەوەوە بوو بە توخم و هێزە کۆچەرییەکان و بێگومان دەستێوەردان و کاریگەرییەکان، وروژاندن و دەستێوەردانەکانی دەزگا هەواڵگری و ئەمنییەکانی زلهێزەکانی ناوچەکەش کاریگەر بوون ئەم جیاوازی و بۆشاییانە. هەر بەم هۆیەشەوە ئەم جیاوازییانە وەک پرۆسەیەکی تێچووی زۆر دەیان ساڵ بەردەوام بوون، بەجۆرێک کە ساڵانێک دواتر لە غیابی بارزانیدا، کوردستانی عێراق بوو بە مەیدانی ململانێ ناوخۆییەکان و ئەو بزووتنەوەیانەی کە بەهۆی ئەم جیاوازییەوە کاریگەرییان لەسەر بوو، کوردە خۆڕاگرەکەیان گۆڕی و هەڵوەشاندەوە بزووتنەوە، و کاریگەری و دەرئەنجامەکانی تا ئەمڕۆش بەردەوامن.
بارزانی
سەرەڕای ناکۆکی نێوخۆیی و جیابوونەوە و ململانێی فراکسیۆنی مەکتەبی سیاسی، بارزانی هێشتا دەسەڵاتێکی وای هەبوو، حکومەتی عێراقی ناچارکرد دانوستان و قبوڵکردنی هەندێک لە داواکارییە هەرە گرنگەکانی کورد بکات، کە لە ئەنجامدا واژۆکردنی کوردستانی لێکەوتەوە ڕێککەوتنی سەربەخۆیی لە ١١ی ئازاری ١٩٧٠.
هەرچەندە ئەم ڕێککەوتنە دەستکەوتێکی بەنرخ و مێژوویی بوو؛ بەڵام بەهۆی ناڕوونییەکانی ناوەوەی و چارەسەرنەکردنی هەندێک پرسی گرنگ و ستراتیژی وەک دیاریکردنی سنووری جوگرافیای ناوچە سەربەخۆکان، دیارینەکردنی چارەنووسی کەرکوک، تۆوی سەرەکی دەستپێکردنەوەی ململانێکان لەناو خۆیدا لەخۆگرتبوو ئەوە، و لە کۆتاییدا، کاتێک دوا خولی هەوڵەکانی بارزانی بۆ ڕازیکردنی عێراق بۆ دیاریکردنی چارەنووسی کۆتایی کەرکوک و لکاندنی بە هەرێمی خۆسەر بە شکست کۆتایی هات.
جارێکی تر ئاگری شەڕ هەڵگیرسا و دواجاریش دوای ساڵێک لە شەڕ کە بە ڕوونی دەستێوەردانی شای ئێرانی دەرخست کە بزووتنەوەی کوردیی کردە بیانوو بۆ یەکلاکردنەوەی دەیان و لاوازکردنی عێراق کە بە ڕوونی لەسەر… دیوی ئۆردوگای ڕۆژهەڵات، ئەمە دەرئەنجامێکی تاڵ و زیانبەخش بوو بۆ کورد و بارزانی زا؛ لەگەڵ ئیمزاکردنی پەیمانی جەزائیر لە ئاداری ١٩٧٥ لە نێوان شا و سەدام و جێهێشتنی کورد بە تەنیا لەبەردەم عێراقدا، بارزانی و بازنەی نزیکی ڕاوێژکارەکانی و کورد بە تاڵترین شێوە باجی متمانەی زیادەڕۆیی بە زلهێزە دەرەکییەکان دا بۆ درێژەدان بە بزووتنەوەکەیان.
لە کاتێکدا زۆرینەی خەڵکی کوردستانی عێراق بە هیوای سەرکەوتنی ئەو بزووتنەوەیە بوو کە ئەو سەرکردایەتی دەکرد، بە ناچاری فەرمانی ڕاگرتنی بەرخۆدانی دەرکرد و قورسترین و زیانبەخشترین بڕیاری مێژوویی خۆی دا.
بارزانی
نەیارانی بە پشتگوێخستنی دەستکەوتە مێژووییەکانی، ئەم بڕیارە بە دەرئەنجامی تێنەگەیشتنی دروستی لە جیهان و پێشهاتە سیاسییەکانی ناوچەکە، سۆز و وابەستەیی بە زلهێزە دەرەکییەکان دەبینن. لایەنگرانی دیتەرمینیزمی جیۆپۆلیتیکی و هەلومەرجی سەختی سیاسی و جوگرافی و تەنانەت ڕیالیزمی بارزانی بۆ ڕێگریکردن لە لەناوچوونی تەواوەتی کورد و گەیاندنی خەساری زیاتر بەسەریدا بە هۆکاری سەرەکی ئەم بڕیارە دەزانن. بەڵام هەرچییەک بوو، ئەمە شکستێکی گەورە و تاڵ بوو بۆ بارزانی و کورد.
ئەم ڕووداوە دڵتەزێنە دوا زنجیرەی سەرکردایەتی مەیدانی بارزانی بوو لە بزووتنەوەی کوردیدا. چەند ساڵێک دوای ئەوە و ٤٥ ساڵ لەمەوبەر لەم ڕۆژەدا ماڵئاوایی لە دونیا کرد لە دەربەدەری و لە ئەنجامی نەخۆشییەک کە ساڵانێک بوو لە ژیانیدا بوو، لە کاتێکدا وازی لە پەشیمانی خیانەتەکەی نەهێنا هاوپەیمانەکانی و شکستی بزووتنەوە مێژووییەکەی؛ بەڵام دوای ئەو بزووتنەوەی کورد پارچە پارچە بوو؛ بەڵام بەردەوام بوو و ئەم شکستە کۆتایییەکی تاڵ بوو بۆ سەرکردایەتییەکەی. بەڵام بە هیچ شێوەیەک کۆتایی چیرۆکەکە نەبوو.
میراتەکەی لە بەشێکی زۆری کوردستانی عێراق و ناوچە کوردستانییەکانی دیکە بە سەرکردایەتیی پارتی دیموکراتی کوردستان و بە ڕێنمایی و سەرکردایەتی منداڵەکانی وەک میراتگر و جێنشینەکانی بەردەوام بوو، ئەمەش جۆرێکی تایبەتی درێژەدان بە نەریتی… سیاسەتی ئەرستۆکراتی لە ڕۆژهەڵات و بنەماڵەکردنی سیاسەت .
مردن و نەبوونی و پێشهاتەکانی دواتر بوو بە دەرفەتێکی باش بۆ تێکۆشەرانی دیکەی کورد کە دژی شێوازی سەرکردایەتی ئەو بوون بۆ ئەوەی خۆیان بنیات بنێنەوە و قەوارەی حیزبی خوازراو دروست بکەن و بەم شێوەیە سەرکەوتووتر بن وەک لە ڕابردوو و ئەم درێژەدانەش بە هەمان شێوە بوو کە ناوەڕاستی شەستەکان دەستی پێکرد و کوردستانی عێراقی لە نێوان دوو هێزی کێبڕکێکار لە یەک ڕەگەزدا دابەش کرد، کە هەندێک جار دوژمنی هاوبەشیان لەبیر دەچوو.
ئێستا کە زیاتر لە چوار دەیە بەسەر کۆچی دوایی بارزانیدا تێپەڕیوە، سەرەڕای داینامیکی میراتەکەی، تێچووی دەرئەنجامی ململانێ و ململانێ ناوخۆییە درێژخایەن و مێژووییەکان بووەتە هۆی پەراوێزخستنی بەها هاوبەشەکان و بناغە مێژووییەکان کە لەلایەن هەموو کوردەکانەوە لە… هەرێمی کوردستان، و وابەستەبوون بە بناغە هاوبەشەکان بە جۆرێک زیانی بە میللەت گەیاندووە کە پەرەپێدانی پرۆسەی بنیاتنانی نەتەوە و لە ئەنجامدا خستنەڕووی گێڕانەوەی مێژوویی نەتەوەیی تووشی تەحەدای گەورە بووە.
بارزانی
گومانی تێدا نییە دووبارە خوێندنەوەیەک دوور لە خۆشەویستی و ڕق و کینە هاوبەشەکان و گێڕانەوەیەک لەدەرەوەی کۆنترۆڵی ئایدۆلۆژیای حزبی تۆماری بارزانی لەسەر هەوراز و نشێوی سەرکردایەتی بارزانی دەتوانێت زەمینەی هەنگاوێکی نوێ بە ئاراستەی گێڕانەوەی… مێژووی دروستی کورد لە عێراق، دوور لە دەرکردن و پاککردنەوە، کە سەرەڕای نووسینی سەدان کتێب و هەزاران تێبینی و بابەت سەبارەت بە ژیان و ک
پلانەکەی بارزانی نەهاتۆتە دی و زۆربەی گێڕانەوەکان سەبارەت بە کەسایەتییەکەی لە سایەی دووانەیی کە دەرئەنجامی خۆشەویستی و ڕق و کینەی مێژوویی بەرامبەر بە ژیان و سەرکردایەتییەکەی، کۆکراونەتەوە و ئامادەکراون.
درودی خوای لێ بێت.
