نزیکەی دوو دەیە تێپەڕیوە بەسەر ناسینی ئەم دوو کەسایەتییە بەنرخ و بەناوبانگەی ئێران و کوردستان. یەکێک لەوانە لە ڕیزی ئابوریناسە باڵا و بەناوبانگەکانی ئێران و وەستای ڕەهای گەشەپێدانی پیشەسازی و خوڵقێنەری بیرۆکە و چەمکی “سیستەمی تەدبیر” لە بەڕێوەبردنی کاروباری وڵاتدایە. بیرۆکەیەک کە بۆتە وشەی سەرەکی گوتاری زانستی شارەزایانی بواری ئابووریی ئەمڕۆ، و بەداخەوە نەبوونی لە سیستەمی بڕیاردانی وڵاتدا دەرفەتی زۆری لە نەتەوەی ئێران وەرگرتووە بۆ گەیشتن بە ژیانێکی شایستەی ئینسانی. بە گوتەی پرۆفیسۆرێکی خواپەرستی وەک دوکتور فەرشاد مۆمەنی، “دکتۆر مەردۆخی شایستەترین و ڕاستترین کەسە بۆ لێدوان لەسەر دۆخی ستراتیژی ئابووری ئێران؛ چونکە زانیاری و ئەزموونی ناوازەی ئەو بڕوانامەیەی بۆ هێناوە.
مانگی ئاداری ساڵی ڕابردوو ڕێوڕەسمی یادی ناوبراو و پەردەلادان لەسەر کتێبی: “گێڕانەوەی بایزید بۆ گەشەسەندنی ئێران” بە شێوەیەکی شایستە بە ئامادەبوونی کەسایەتییە دیارەکانی بواری ئابووری و بەڕێوەبردنی وڵات و بەشێک لە هاوڕێکانی بەڕێوەچوو و خوێندکاران. قسە و پەیامی کەسایەتییەکانی وەک: دوکتور موحسین ڕێانی، دوکتور حوجات میرزایی، دوکتور مۆمەنی، دوکتور سەتاریفەر، دوکتور نیلی، پڕۆفیسۆر عەلی میرزایی و هتد، بەشێک بوون لە شایەتحاڵی زانایان سەبارەت بە توانا زانستییەکان و خزمەتە شایستە و درێژخایەنەکانی ئەم پرۆفیسۆرە بەناوبانگەی ئابوری ئێران، کە لەلایەن هەمووانەوە بەرز نرخێندرا، ئەوانەی ئامادەبوون لەو دیدارە پڕ بەرەکەتەدا، قەبارەی نائومێدی دڵە ماندووەکانی لە بێزاری ڕۆژان شیرین و کەم کردەوە.
ئەوی تریشیان مافەکانیانە، پارێزەرێکی ناودار و داکۆکیکارێکی ڕاستەقینە و سەبر لە مافەکانی مرۆڤ و ڕۆژنامەنووسێکی بەئەزموون. کاک ساڵح نیکبەخت پیاوێکە کە لە سەختترین ڕۆژەکانی مێژووی هاوچەرخی ئەم سنوورەدا، ژمارەیەکی زۆر لە بێ ماڵ و حاڵەکانی داڵدەدا و دەنگی قسەخۆشی زیندانییەکان بوو، بەبێ گوێدانە هەر جۆرە پەیوەندی و جیاکارییەک…لە ڕۆژنامەنووسانی کوردستان تا سەرنووسەران و ڕۆژنامەنووسانی دیاری ئێران لە پاییزی ڕۆژنامەوانیدا، لە دادگای کەسایەتییە دیارەکان و ڕەخنەگرانی سیاسەتی حوکمڕانی لە ئێران تا جێبەجێکردنی مافە گشتییەکان لە دۆسیەی گەندەڵی لە بانکی سەدرەت (١٢٣ ملیار)، لە پاشەکەوتکردن ژیانی عەدنان حەسەنپوور و حسێن کەمانگەر تا ئازادکردنی جەعفەر پەناهی و عیماددین باغی، لە هەوڵە سەرکەوتوونەبووەکان بەڵام بەردەوام و بە پەرۆش بۆ ڕزگارکردنی زانیار و لوقمان تا بەرگری لۆژیکی و مافی دایک و باوکی زینا ئەمینی و خوێندنەوەی پەیامەکە لە دایکی زینا لە پەرلەمانی ئەوروپا، لە هەموو شوێنێک و لە کۆتاییدا، سەبر و لێبوردەیی بۆ ڕزگارکردنی موکلەکانی و هێنانی هیوا بۆ دڵی پڕ لە ئازاری کەسوکاری کەسایەتییە زیندانیکراوەکان، پشتبەستن بە زانیاری یاسایی و بەکارهێنانی توانا یاساییەکانی، و بۆ… شەهادە ئەحلە ئینساف یەکێکە لەو کەمترین پارێزەرانەی کە دوو کریدت و شکۆمەندی بەم پیشە گرنگ و هەستیارەی بەخشیوە. بێگومان ئەم خۆڕاگرییە دوژمن و دوژمنی بۆ هێناوە.
بڵاوکردنەوەی سەدان یاداشتی پسپۆڕان و چاوپێکەوتنی یاسایی و هەروەها خستنەڕووی بابەتی بەناوبانگ لە بڵاوکراوە ناوخۆییەکان و گۆڤارە بەناوبانگەکاندا، هاوکات لەگەڵ ڕاهێنانی دەیان ڕاهێنراو و پارێزەری گەنج، ئەرکێکی دیکەی ئەم مامۆستا ڕاستەقینەیەی یاسا و بەرگریکارە ئازایە لە ئازادی، کە لە گۆڤارەکەماندا تۆمارکراوە.
بۆ گەیشتن بەو ئاستە لە زانست و توانایی تێکەڵ بە ناوبانگێکی باش، هەردووکیان ئازاریان چەشت و بەرگەی تاڵیییان گرت و تامی تاڵی زیندانەکانی پەهلەوییان لە تەمەنی لاوێتیدا، بەڵام بە جیا لە یەکتر تامی کرد. بەڵام دووەمیان لەم قۆناغەشدا لە مەینەتی زیندان ڕزگاری نەبووە… چالاکی هاوبەش لە دانیشتوانی کوردی دانیشتووی تاران لە ناوەڕاستی ساڵانی پەنجاکان و لە سەروبەندی شۆڕش و شانبەشانی کەسایەتییە ناودارەکانی وەک شادەروان سەرمەدین سادق وەزیری سەرەتای دۆستایەتی و وابەستەیی ئینسانی ئەم دوو کەسایەتییە ناودارە ئەوە کوردە کە زیاتر لە نیو سەدە تێپەڕیوە. دانیشتووانێک کە لە سەردەمی خۆیدا بوو بە سەرچاوەی خزمەتگوزارییە بەنرخ و بەردەوامەکان بۆ کەمکردنەوەی ئازارەکانی کورد.
دامەزراندنی بەرەی یەکگرتووی کورد بە هاوبەشی لەگەڵ خوالێخۆشبوو ئەدەب و کەسایەتییە دیارەکانی دیکەی کورد لە مانگەکانی کۆتایی حکوومەتی خاتەمیدا، وێستگەیەکی دیکەی کاری هاوبەشی ئەو دوو کەسایەتییە بوو بە مەبەستی هەوڵدان بۆ لابردنی بێبەشییەکان و کۆتاییهێنان بەو هەڵاواردنەی لە دژی کورد لە… سیستمی سیاسی، کە بێگومان بەھەندێک هۆکار ناچاربووە ئاماژە بەوە بکرێت کە نەگەیشتووەتە شوێنی مەبەست و لەگەڵ کۆچی دوایی ئەندازیار ئەداب و ڕۆیشتنی ئەو کەسایەتیانە و ھەندێک کەسی دیکە، ئەم لێشاوەی نفوزە زۆر کەم بووەوە .
لەم دوو دەیەیەدا چەندین وانە فێربووم و سوودم لەو ناسینە وەرگرتووە کە لە ئەنجامدا هاوڕێیەتییەکی درێژخایەن لە سەفەرکردن و ئامادەبووندا لە ئامادەبوونی ئەم دوو پیاوە گەورەوە لێکەوتەوە و شاهیدی قووڵبوونەوەی ئەو هاوڕێیەتییە و وابەستەییە فیکری و مرۆییەکان بووم لە دەرەوەی ئارەزووی شەخسی و تەماحەکان. خۆشحاڵم و سوپاسگوزارم کە جیاوازی بیروڕا و ڕوانگە هەرگیز نەبووەتە هۆی ئەوەی خۆشەویستی و میهرەبانی خۆیان لێم ڕابگرن و خۆیان لە هەندێک بواردا جیاوازی بیروڕا و جیاوازی بیروڕایان هەیە. بەڵام ئەم جیاوازییانە پشێوییان لەم دۆستایەتی و پەیوەندییە سەقامگیرەدا دروست نەکردووە. لە سایەی بوونی ئەو جۆرە هاوڕێیانەدا، خۆم بە کەسێکی دڵخۆش و گەشبین دەزانم.
گفتوگۆی وردم لەگەڵ ئەم کەسایەتییە بەنرخانەدا کردووە بۆ تۆمارکردنی ئەزموونەکانیان، کە پێموایە زۆر بەسوود دەبێت بۆ نەوەی ئەمڕۆ و سبەینێی کۆمەڵگا، و هیوادارم لە بڵاوکردنەوە و بڵاوکردنەوەی ئەو ئەزموونە تاڵ شیرینانە سەرکەوتوو بم بۆ ئەوەی نەوەی گەنجمان بزانێت ئەم مەزنانە چین خەڵک بۆ زاڵبوون بەسەر جیاکاریدا ئازاریان چەشتووە، نموونەی ئەو جۆرە کارەکتەرانەیان کێشاوە و شوێنیان کەوتووە بۆ ئەوەی میللەتەکەیان لە پەراوێزخستن و بێبەشی سەپێنراو ڕزگار بکەن.
کاک دوکتور مەردوخی و کاک نیکبەخت هەرچەندە کامڵ نین و دوور لە هەڵە؛ بەڵام بەڕاستی ئەوان بە هەموو مانایەک مرۆڤن، بە شێوەیەک کە هەڵسوکەوت و هەڵسوکەوت و تۆمار و زانستی تایبەتمەند و ئەخلاقی مرۆڤایەتی وا لە مرۆڤ دەکات کڵاوی خۆیان لە ڕێزگرتن لەم دوو سەروەت و سامانە بەنرخە مرۆڤانە داکەنن.
